Μεροληψία Επιλεκτικής Προσοχής: Γιατί βλέπουμε μόνο ό,τι θέλουμε;

Έχετε παρατηρήσει ποτέ ότι, μόλις εστιάσετε σε κάτι, όπως ένα συγκεκριμένο αυτοκίνητο, ένα αντικείμενο, ακόμα και μια σκέψη, ξαφνικά το βλέπετε παντού γύρω σας; Ή ακόμα και όταν σας απασχολεί μια ιδέα, όλα γύρω σας μοιάζουν να τη δικαιώνουν;

Αυτό δεν είναι τυχαίο. Ονομάζεται «μεροληψία επιλεκτικής προσοχής» (selective attention bias) και είναι ένας μηχανισμός του εγκεφάλου μας που επηρεάζει το πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο.

Τι είναι η μεροληψία επιλεκτικής προσοχής;

Είναι η τάση που έχουμε να παρατηρούμε κυρίως όσα συμφωνούν με τις ήδη υπάρχουσες πεποιθήσεις, επιθυμίες ή προσδοκίες μας, αγνοώντας ό,τι τις αμφισβητεί. Με απλά λόγια, βλέπουμε αυτό που ήδη ψάχνουμε. Ο εγκέφαλός μας, για λόγους οικονομίας ενέργειας και ταχύτητας, «φιλτράρει» τα ερεθίσματα γύρω μας. Αυτό το φίλτρο όμως δεν είναι ουδέτερο – είναι βαθιά υποκειμενικό.

«Δεν βλέπουμε τον κόσμο όπως είναι… αλλά όπως είμαστε εμείς.»

(Anaïs Nin)

Το διάσημο πείραμα με τον γορίλα

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του φαινομένου είναι το πείραμα των ψυχολόγων Daniel Simons και Christopher Chabris. Οι συμμετέχοντες καλούνται να παρακολουθήσουν ένα βίντεο και να μετρήσουν τις πάσες μεταξύ παικτών με λευκές μπλούζες.
Ενώ εστιάζουν την προσοχή τους σε αυτό το καθήκον, δεν παρατηρούν έναν άνθρωπο ντυμένο γορίλα που περνάει μπροστά τους και κάνει γκριμάτσες στην κάμερα! Το πείραμα αποδεικνύει πόσο περιορισμένη και επιλεκτική μπορεί να γίνει η προσοχή μας όταν έχουμε έναν πολύ συγκεκριμένο στόχο ή προσδοκία.

Πώς το βιώνουμε στην καθημερινότητα

Η μεροληψία επιλεκτικής προσοχής δεν είναι κάτι αφηρημένο – επηρεάζει σχεδόν κάθε πτυχή της ζωής μας:

• Στα social media: Αν έχουμε μια συγκεκριμένη πολιτική άποψη, ο αλγόριθμος και η προσοχή μας θα ενισχύσουν την επαφή με περιεχόμενο που την επιβεβαιώνει.
• Στις σχέσεις: Αν θεωρούμε κάποιον «δύσκολο», θα παρατηρούμε κυρίως τις συμπεριφορές που ενισχύουν αυτή την αντίληψη.
• Στην υγεία: Αν ανησυχούμε για ένα σύμπτωμα, τείνουμε να εστιάζουμε μόνο στις πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τον φόβο μας και αγνοούμε εκείνες που θα μπορούσαν να μας καθησυχάσουν.

Πώς μπορούμε να το διαχειριστούμε;

Δεν μπορούμε να «σβήσουμε» τη μεροληψία μας, αλλά μπορούμε να τη γνωρίσουμε και να την παρατηρούμε.

Ορίστε μερικά πρακτικά βήματα:

• Αναγνώριση: Το πρώτο βήμα είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι αυτή η τάση υπάρχει μέσα μας.
• Αμφισβήτηση: Όταν κάτι συμφωνεί με όσα πιστεύουμε, να ρωτάμε: «Υπάρχει και άλλη πλευρά που δεν βλέπω;»
• Διεύρυνση οπτικής: Ας προσπαθούμε να ακούμε και διαφορετικές απόψεις, ακόμα κι αν δεν συμφωνούμε.
• Ανοιχτό μυαλό: Να δίνουμε χώρο στο άγνωστο και στο απρόβλεπτο.

Ένας σοφός λέει: «Μέσα μας κατοικούν δύο λύκοι. Ένας που βλέπει το θετικό και ένας που τρέφεται με αρνητικότητα. Ποιος νικάει στο τέλος; Εκείνος που ταΐζουμε περισσότερο.»

Ό,τι επιλέγουμε να προσέχουμε, το ενισχύουμε. Ό,τι αγνοούμε, σιγά-σιγά σβήνει.

Η μεροληψία επιλεκτικής προσοχής είναι από τα πιο ύπουλα φίλτρα της αντίληψής μας. Αν όμως μάθουμε να το παρατηρούμε, ανοίγουμε τον δρόμο για μια πιο καθαρή, πιο αληθινή εικόνα του κόσμου και του εαυτού μας.

Επιμέλεια κειμένου: Συντακτική ομάδα Α.Λ.Π.

---